تأثیر نیتروژن، فسفر و پتاسیم خاک بر پراکنش گونه‌های مرتعی، علف‌های هرز و پایداری گونه‌ها در مراتع خلعت‌پوشان- تبریز

چکیده             مراتع به عنوان یکی از اکوسیستم­های طبیعی در برگیرنده منابع عظیمی از ذخایر ژنتیکی و گونه­های گیاهی می­باشند. در رابطه با مدیریت اکوسیستم­ها از جمله اکوسیستم­های مرتعی می­توان اظهار کرد که مدیریت پایدار آنها مستلزم شناخت و ارزیابی تغییرات مکانی و زمانی در خصوصیات آن به منظور بهره­برداری بهینه و پایدار از منابع می­باشد. به منظور مطالعه تأثیر عناصر غذایی موجود در خاک مرتع از جمله نیتروژن (N)، فسفر (P) و پتاسیم (K) روی پراکنش گونه‌های مرتعی و علف­های هرز غالب خلعت‌پوشان شهرستان تبریز، بررسی‌ها بر روی مرتع مذکور در بهار سال 1391 به صورت شبکه‌ای با فواصل 40 متر × 20 متر در مساحتی در حدود 14 هکتار انجام شد. از آنالیز تطبیقی متعارفی (CCA) برای بررسی ارتباط بین NPK خاک و پراکنش گونه‌های مرتعی استفاده شد. دو محور اول CCA توجیه کننده 85 درصد واریانس پراکنش در 18 گونه­ مرتعی غالب بررسی شده بود. محور اول با محتوی نیتروژن و پتاسیم خاک همبستگی منفی و با محتوی فسفر همبستگی مثبت داشت، در صورتیکه محور دوم با هر سه این عناصر همبستگی مثبت نشان داد. دو گونه چمن پیازک دار ((Poa bulbosa L. و گاو چاق کن (Scariola orientalis (Boiss.) Sojak) بیشترین همبستگی را با میزان فسفر خاک داشتند، در صورتی که اسپرس آذربایجانی(Onobrichis atropatana Boiss.) از جمله گیاهانی بود که با میزان فسفر خاک رابطه منفی داشت. شنگ دماوندی(Tragopogon kotsschys Boiss.)  و شنبلیله گرجستانی (Trigonella fischeriana Ser.) بیشترین همبستگی را با پتاس خاک داشتند. بین عناصر غذایی بررسی شده، بیشترین همبستگی بین نیتروژن و پتاسیم خاک مشاهده شد. بطور کلی می­توان اظهار نمود که فقر، کمبود و یا عدم تعادل نیتروژن، فسفر و پتاسیم از عناصر ضروری مورد نیاز گیاهان مرتعی، موجب کاهش گونه­های مفید و خوشخوراک مرتعی و افزایش گونه­های مهاجم و غیرخوشخوراک می­گردد و پایداری مراتع را دچار تهدید و آسیب جدی می­نماید. فلذا برای مدیریت پایدار گونه­های خوشخوراک مراتع توجه مداوم به تعادل NPK در خاک مراتع ضرورت پیدا می­کند.